Delikatny dotyk, który potrafi zmienić sposób działania całego układu nerwowego. Brzmi jak bajka – a jednak jest wynikiem precyzyjnej, klinicznej obserwacji i wieloletnich badań. Warto zajrzeć pod powierzchnię skóry i zrozumieć, jak naprawdę działa terapia czaszkowo-krzyżowa. Nie ma drugiej takiej metody manualnej, która wzbudzałaby tyle sceptycyzmu i jednocześnie tak głębokie zainteresowanie. Terapia czaszkowo-krzyżowa przez wielu jest kojarzona z czymś „magicznie delikatnym” – z rękami położonymi na czaszce, bez wyraźnego ruchu. W rzeczywistości to efekt pracy na jednym z najbardziej złożonych i wrażliwych systemów w ludzkim ciele – układzie czaszkowo-krzyżowym, obejmującym mózg, opony, płyn mózgowo-rdzeniowy i powiązania powięziowe całego ciała. Podstawy tej metody wywodzą się z osteopatii. Jej twórca, Andrew Taylor Still, sformułował kluczową zasadę: struktura i funkcja są ze sobą nierozerwalnie powiązane. Ta idea rozwinęła się dzięki Williamowi Garnerowi Sutherlandowi, który zauważył, że kości czaszki nie są całkowicie nieruchome. Sutherland po latach praktyki i badań opisał zjawisko Primary Respiratory Mechanism – subtelny, rytmiczny ruch kości czaszki i opon mózgowych powiązany z krążeniem płynu mózgowo- rdzeniowego. Płyn ten nie jest zwykłym „smarem” ochronnym – pełni funkcje odżywcze, amortyzujące, a także bierze udział w usuwaniu produktów przemiany materii z mózgu. Jego przepływ ma rytmiczny charakter i wpływa na napięcia w całym układzie oponowym. To zaś – przez liczne połączenia powięziowe – ma wpływ na całą mechanikę ciała. John Upledger – amerykański osteopata i chirurg – potwierdził te rytmiczne ruchy podczas operacji kręgosłupa, co zainspirowało go do dalszych badań. W latach 70. i 80. przeprowadzał kliniczne obserwacje i badania nad rytmem czaszkowo-krzyżowym, a następnie stworzył systematyczny program nauczania terapii czaszkowo-krzyżowej. Dzięki temu metoda stała się dostępna również dla fizjoterapeutów i terapeutów manualnych na całym świecie. Nie chodzi w niej o siłę – chodzi o precyzyjne wyczucie i zrozumienie wzajemnych powiązań. Terapeuta przykłada dłonie w kluczowych miejscach: na czaszce, karku, kości krzyżowej. Obserwuje, gdzie rytm jest zaburzony, gdzie tkanki są napięte lub ograniczone. Techniki są subtelne – ale to właśnie dzięki tej subtelności układ nerwowy przestaje reagować obronnie i zaczyna się regulować. Ten efekt można wyjaśnić bardzo konkretnie. Robert Schleip, niemiecki badacz i terapeuta, w swoich pracach pokazał, że powięź jest niezwykle unerwionym organem czucia. To nie bierna błona – to sieć pełna mechanoreceptorów i nocyceptorów, reagująca na napięcie, dotyk i ciśnienie. Schleip udowodnił, że nawet bardzo delikatny bodziec potrafi zmieniać aktywność układu nerwowego, wpływając na tonus mięśniowy i modulację bólu. Dzięki temu wiadomo dziś, że praca z układem czaszkowo-krzyżowym nie działa „magicznie”, ale poprzez układ autonomiczny – obniża aktywność współczulną (tryb walki/ucieczki) i pobudza przywspółczulny (odpoczynek, regeneracja). W efekcie zmniejsza napięcie mięśniowe, poprawia cyrkulację płynu mózgowo-rdzeniowego, reguluje oddech i pracę narządów. Nie można też zapominać o roli powięzi. Luigi Stecco w swojej metodzie Fascial Manipulation opisał system punktów koordynacyjnych i ślizg warstw powięziowych, które przenoszą napięcia na duże odległości. Jeśli układ oponowy i czaszkowo-krzyżowy jest napięty – to napięcie przenosi się na całą powięź głęboką kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy. Tom Myers, twórca koncepcji Anatomy Trains, pokazał w swoich mapach powięziowych, że ciało to sieć ciągłych linii napięcia – a nie zbiór osobnych części. To tłumaczy, dlaczego praca w obrębie czaszki czy kości krzyżowej potrafi wpływać na ruchomość karku, barków, dolnego odcinka pleców czy miednicy. Warto także wspomnieć Jean-Pierre’a Barrala, francuskiego osteopatę znanego z terapii wisceralnej, który dowodził, że napięcia powięziowe i ograniczenia ruchomości narządów wpływają na układ nerwowy i wzorce ruchowe. W jego modelu diagnostyki palpacyjnej duży nacisk kładzie się na ocenę mobilności narządów i ich relacji z przeponą, kręgosłupem i czaszką. Badania potwierdzają skuteczność terapii czaszkowo-krzyżowej w zmniejszaniu objawów przewlekłego bólu, migren, fibromialgii, a także w poprawie jakości snu i redukcji poziomu kortyzolu. Obserwacje kliniczne i obrazowanie metodą MRI wskazują na zmiany w przepływie płynu mózgowo- rdzeniowego po sesjach. Najważniejsze jednak jest zrozumienie, że terapia czaszkowo-krzyżowa nie jest konkurencją dla innych metod – ale ich uzupełnieniem. Może być stosowana obok terapii powięziowej, wisceralnej,klasycznej osteopatii, mobilizacji stawów czy masażu tkanek głębokich. Jest szczególnie cenna w pracy z pacjentami w stanie wysokiego napięcia nerwowego, z zaburzeniami snu, z bólami głowy, ale także w chronicznych dolegliwościach mięśniowo-szkieletowych, gdzie tradycyjne techniki bywają zbyt agresywne. To właśnie dlatego tak ważne jest, by patrzeć na ciało całościowo – rozumiejąc nie tylko mechanikę stawów i mięśni, ale także subtelne napięcia powięzi i układu nerwowego. Terapia czaszkowo- krzyżowa oferuje unikalne narzędzia do pracy z tymi właśnie obszarami – narzędzia oparte nie na magii, ale na solidnej wiedzy anatomicznej, fizjologii i wieloletniej praktyce klinicznej. Sutherland, W.G. The Cranial Bowl. 1939. Upledger, J.E., Vredevoogd, J.D. Craniosacral Therapy. Eastland Press, 1983. Stecco, L. Fascial Manipulation for Musculoskeletal Pain, 2nd Edition. Elsevier, 2019. Myers, T. Anatomy Trains: Myofascial Meridians for Manual and Movement Therapists, 4th Edition. Elsevier, 2020. Schleip, R. et al. (2012). Fascia: The Tensional Network of the Human Body. Churchill Livingstone. Barral, J.P. Visceral Manipulation. Eastland Press, 1988. Chaitow, L. Cranial Manipulation: Theory and Practice. Elsevier, 2005. Guimberteau, J.C., Delage, J.P. Architecture of Human Living Fascia. Handspring Publishing, 2016. Rakowski, A. Terapia Manualna w Modelu Holistycznym. PZWL, 2014.

Znasz to uczucie, gdy kolano boli przy każdym kroku, a rezonans wychodzi idealnie? To nie zawsze problem w samym stawie. Czasem winny jest mięsień uda, który ciągnie i blokuje cały mechanizm ruchu. Kolano to nie samotna wyspa Kolano jest miejscem, gdzie spotykają się siły z góry i z dołu. Każdy krok, przysiad, pedał na rowerze – to transfer siły przez biodro, udo i kolano. Jeśli biegacz, triathlonista czy kolarz ma napięty mięsień prosty uda (czyli część czworogłowego), jego biodro przestaje pracować prawidłowo. To napięcie ciągnie w dół – dosłownie „szarpie” staw kolanowy i zmienia jego mechanikę. Efekt? Ból z przodu kolana, uczucie ciągnięcia, czasem piekące punkty przy rzepce – mimo że badania obrazowe stawu są zupełnie czyste. Mięsień prosty uda – dlaczego jest taki ważny? To wyjątkowy mięsień. Jako jedyny z grupy czworogłowych przechodzi przez dwa stawy: biodrowy i kolanowy. Zgina biodro (ważne przy biegu, podbiegach, jeździe na rowerze). Prostuje kolano (wypycha do przodu podczas kroku czy pedałowania). Gdy jest przeciążony – np. przez zbyt duży kilometraż, brak regeneracji, jazdę na zbyt twardym przełożeniu – traci elastyczność. Wyobraź sobie linkę hamulca, która zaczyna się blokować – ściąganie pojawia się na całej długości. Tak samo prosty uda – ciągnie od biodra w dół na kolano. Powięź – tkanka, która łączy wszystko Nie ma osobnych „części” ciała. Wszystko jest połączone powięzią – cienką, ale wytrzymałą błonąotaczającą mięśnie. Powięź działa jak kombinezon – jeśli w jednym miejscu się ściągnie, wpłynie na cały układ. Jeśli przednia część uda jest „sklejona” i napięta – ogranicza ślizg między warstwami mięśni. To zmienia pracę biodra, zwiększa opór podczas biegu czy jazdy na rowerze i przekłada napięcie na kolano. Badania nad powięzią pokazały, że nie jest to bierna błona, ale żywa, unerwiona struktura, reagująca na bodźce i napięcia. Dlaczego boli właśnie kolano? To prosta mechanika: Biodro nie oddaje wystarczająco ruchu z powodu napiętego prostego uda. Obciążenie „ucieka” niżej – do kolana. Staw kolanowy próbuje kompensować braki ruchu wyżej. To dlatego kolano zaczyna boleć przy podbiegach, na rowerze, przy przyspieszaniu. Nie dlatego, że jest uszkodzone, ale dlatego, że pracuje za dużo i w złym wzorcu. Co z tym zrobić? Nie wystarczy „rozciąganie” prostego uda na siłę. Jeśli powięź jest sklejona, rozciąganie może być nieskuteczne. Dlatego w terapii pracuje się: manualnie na powięzi – żeby przywrócić ślizg warstw, na punktach nadmiernego napięcia w mięśniu – żeby zmniejszyć jego aktywność, globalnie – bo często problem zaczyna się wyżej (np. ograniczone biodro) lub niżej (np. stopa). Celem nie jest tylko „rozmasowanie uda”, ale przywrócenie naturalnego ruchu całej taśmy przedniej. Sportowiec = specjalny przypadek Dla sportowca (biegacza, triathlonisty, kolarza): Prosty uda pracuje non-stop. Każdy kilometr to setki powtórzeń tego samego ruchu. Jeśli powięź i mięsień nie są elastyczne – napięcie kumuluje się. Dlatego ważna jest nie tylko regeneracja, ale i diagnostyka funkcjonalna: ocena napięcia mięśni i powięzi, sprawdzenie ruchomości biodra i kolana, analiza wzorca biegu, jazdy, ćwiczeń. Profesjonalna terapia nie skupia się na „kolanie”, ale na całym łańcuchu, który do niego prowadzi. Podsumowanie – myśl całościowo Ból kolana nie zawsze oznacza uszkodzenie stawu. Napięcie prostego uda i restrykcje powięziowe to częsta przyczyna bólu. Terapia manualna i trening funkcjonalny pozwalają usunąć przyczynę, a nie tylko objaw. Kluczowe dla sportowca jest podejście całościowe – bo ciało działa jak jeden system. Stecco, L. Fascial Manipulation for Musculoskeletal Pain, 2nd Edition. Elsevier, 2019. Myers, T. Anatomy Trains: Myofascial Meridians for Manual and Movement Therapists, 4th Edition. Elsevier, 2020. Travell, J., Simons, D. Myofascial Pain and Dysfunction: The Trigger Point Manual. Williams & Wilkins, 1999. Rakowski, A. Terapia Manualna w Modelu Holistycznym. PZWL, 2014.

Rozciąganie – święty Graal mobilności? W internecie aż roi się od programów „mobilizacji kręgosłupa”, „rozciągania na sztywne biodra” czy „ćwiczeń na napięte plecy”. Stretching od latfunkcjonuje jako domyślna odpowiedź na każdą formę dyskomfortu w ciele. Sztywność? Rozciągnij. Ból karku? Rozciągnij. Skurcze? Zrób stretching po treningu. Ale czy to naprawdę takie proste? Dobry terapeuta zadaje inne pytanie: czy rozciąganie jest tym, czego Twoje ciało w tej chwili potrzebuje? Bo czasem stretching nie tylko nie pomaga – może wręcz pogłębić problem, jeśli nie jest właściwie dobrany. Powięź nie lubi szarpania W podejściu opisanym przez Carla Stecco i Roberta Schleipa powięź traktowana jest jako organ zmysłowy, a nie bierna struktura. Zawiera zakończenia nerwowe, naczynia, receptory czucia głębokiego i pamięć tensjonalną. Kiedy poddajemy ją rozciąganiu – ciało nie tylko się rusza, ale także odpowiada na poziomie neurosensorycznym. Rozciąganie działa dobrze tylko wtedy, gdy powięź jest nawodniona, elastyczna i gotowa na ślizg warstwowy. Ale w przypadku densyfikacji, czyli zrostów i utraty płynności między warstwami, intensywny stretching może wywołać reakcję obronną – wzrost napięcia, przeciążenie receptorów lub nawet mikrouraz. Leon Chaitow opisywał to jako efekt „przestymulowania włókien mięśniowo-powięziowych” zakresu ruchu albo pogłębieniem kompensacji. Stretching nie działa na wszystko Badania (Baxter 2020, Schleip 2019) pokazują, że rozciąganie statyczne nie zawsze poprawia długość mięśnia czy zakres ruchu. W wielu przypadkach za sztywność odpowiada nie skrócenie włókien mięśniowych, ale zaburzenie ślizgu powięzi i zmiany neurologiczne w obrębie propriocepcji. Inaczej mówiąc – mięsień może być funkcjonalnie sztywny, choć strukturalnie wcale nie jest skrócony. To dlatego niektórzy pacjenci rozciągają dwugłowe uda tygodniami – i nadal nie mogą dotknąć palców. Albo wykonują ćwiczenia na szyję, a i tak budzą się z napięciem karku. W takich przypadkach zamiast rozciągania warto wprowadzić: pracę manualną z tkankami głębokimi (Riggs, Myers), aktywacje nerwowo-mięśniowe, ruch z czuciem i powolną kontrolą. Stretching powinien być etapem terapii, a nie celem samym w sobie. Kiedy rozciąganie może pogłębić problem? W obecności niestabilności – np. w odcinku szyjnym, lędźwiowym lub w stawach skokowych. Rozciąganie może osłabić struktury, które i tak nie mają wystarczającej kontroli. Przy aktywnym stanie zapalnym – nadmierna mobilizacja tkanek może pogorszyć regenerację. U osób z chronicznym stresem – ciało „zamrożone” neurologicznie może nie być gotowe na wydłużenie tkanek; reakcja obronna może nasilić napięcie. Po urazach bez wcześniejszego przywrócenia czucia – stretching przed przywróceniem mechanorecepcji może wzmocnić kompensacje. W takich sytuacjach kluczowa jest kolejność. Ciało najpierw potrzebuje przywrócenia czucia i ślizgu powięziowego, dopiero potem elongacji. Co Ty możesz zrobić już dzisiaj? 👉 Zamień „ciągnięcie” na „czucie”. Kiedy rozciągasz, nie szukaj maksymalnego zakresu – tylko momentu, w którym czujesz komfortowy opór i możesz oddychać. 👉 Spróbuj powolnego ruchu zamiast statycznego rozciągania. Unoszenie i opuszczanie nóg w leżeniu, ruch miednicy, delikatne krążenia bioder. To często lepiej przygotowuje tkanki niż siłowe stretchingi. 👉 Nawadniaj się regularnie. Pamiętaj: powięź to tkanka wodna. Jeśli nie pijesz – rozciągasz „suchą gąbkę”. 👉 Zastanów się: czy ciało się rozciąga, czy tylko się broni? Jeśli czujesz ból, spinę, zacisk – to znak, że to nie moment na stretching. 👉 Obserwuj swój oddech. Jeżeli podczas ćwiczenia nie możesz swobodnie oddychać – to nie stretching, to walka. Zatrzymaj się, wróć, rozluźnij. Bo dobre rozciąganie nie ciągnie. Dobre rozciąganie pozwala się rozluźnić. Bibliografia: Stecco L., Fascial Manipulation for Musculoskeletal Pain, Piccin Nuova Libraria, 2013. Schleip R., Fascia: The Tensional Network of the Human Body, Churchill Livingstone, 2012. Chaitow L., Clinical Application of Neuromuscular Techniques, Elsevier, 2011. Riggs A., Deep Tissue Massage: A Visual Guide to Techniques, North Atlantic Books, 2007. Myers T., Anatomy Trains, Churchill Livingstone, 2014. Rolf I., Rolfing, Healing Arts Press, 1989. Baxter GD et al., Stretching Techniques: Mechanisms and Applications, Journal of Bodywork & Movement Therapies, 2020.

Boso – czyli jak odzyskać kontakt z ciałem Chodzenie boso po lesie wydaje się dziś niemal… radykalne. Przyzwyczajeni do asfaltu, poduszek w butach i wygodnych skarpetek, coraz rzadziej pozwalamy stopom zetknąć się z czymś żywym. A przecież to właśnie kontakt ze zróżnicowanym podłożem kształtował ludzki układ ruchu przez setki tysięcy lat. Dziś barefoot walking wraca jako trend – ale dla fizjoterapeuty to coś znacznie głębszego niż moda. To ruch powrotu do czucia, do odbudowy relacji między układem nerwowym a powięzią. A las? Jest do tego idealnym miejscem. Stopa – złożony czujnik napięć i równowagi Stopa to jedno z najbardziej unerwionych miejsc w ludzkim ciele. Zawiera ponad 200 tysięcy receptorów czuciowych, odpowiadających za równowagę, pozycję ciała, rozpoznanie podłoża. Właśnie dlatego każde stłumienie tych bodźców – np. grubą podeszwą – ogranicza przepływ informacji między stopą a mózgiem. Tom Myers pisze, że łańcuch powięziowy zaczyna się od podeszwy stopy i biegnie aż do czaszki. Jeśli stopa nie „wie”, na czym stoi – całe ciało reaguje napięciem, kompensacją, a czasem bólem. Kiedy zdejmujesz buty w lesie, każda nierówność – gałązka, szyszka, mech – uaktywnia receptory czucia głębokiego, przywracając naturalną mapę ciała. To nie tylko przyjemność – to realna neurofizjologiczna stymulacja. Uziemienie – fakt czy fikcja? Pojęcie „uziemienia” stało się ostatnio modne – mówi się o nim w kontekście ładunków elektrycznych, bioelektromagnetyzmu i balansu jonowego. Część z tych koncepcji wciąż jest badana, ale z perspektywy układu nerwowego wiemy jedno: kontakt skóry z ziemią działa na nas wyciszająco. Ciało odbiera to jako sygnał bezpieczeństwa – wracamy do podstawowej informacji: „mam kontakt z gruntem”. Znika tłumienie czucia, pojawia się precyzyjne ustawienie miednicy, głowa „odpuszcza”, a barki przestają wisieć w powietrzu. Carl Stecco wskazuje, że wiele zaburzeń powięziowych ma swoje źródło w asymetrii podparcia i nieprawidłowej aktywacji stóp. W tym kontekście chodzenie boso po naturalnym terenie to forma terapii, nawet jeśli nie wygląda jak ćwiczenie. Powięź stopy i stabilizacja całego ciała Rozcięgno podeszwowe, powięź grzbietowa stopy, struktury między palcami – to wszystko łączy się z powięzią goleni, uda, biodra i tułowia. Jeśli stopa jest „martwa” – bo przyzwyczajona do płaskiej powierzchni – to sygnały do wyższych segmentów są zaburzone. Chodzenie boso po lesie przywraca naturalną elastyczność i sprężystość łuków stopy, poprawia ślizg powięzi podeszwowej i aktywuje mięśnie głębokie. To wpływa nie tylko na postawę, ale też na oddech, równowagę, czucie głębokie w miednicy i obręczy barkowej. Badania pokazują, że nawet kilka minut dziennie chodzenia boso poprawia funkcję stabilizacyjną całego ciała – o ile robimy to świadomie. Neurologiczna regeneracja przez podłoże Dotyk naturalnego podłoża działa na receptory skóry, ale też na układ limbiczny – czyli ten odpowiadający za emocje, napięcia wewnętrzne i pamięć traumatyczną. Delikatne bodźce czuciowe (typu „lekko chłodno”, „delikatnie kłuje”, „miękko”) aktywują mechanizmy neuroregulacji, podobne jak w masażu powięziowym. To właśnie dlatego chodzenie boso w lesie może… wzruszyć. Bo ciało dostaje sygnał, że nie musi się już bronić. Co Ty możesz zrobić już dzisiaj? 👉 Zdejmij buty na leśnej ścieżce. Zacznij ostrożnie – pół minuty, minuta, pięć minut. Daj receptorom czas. To jak nauka nowego języka. 👉 Stój boso w lesie i poczuj podłoże. Zrób kilka uważnych kroków – nie chodzi o odległość, ale o jakość czucia. 👉 Pomasuj stopy gałęzią lub szyszką. To świetna forma stymulacji czucia i przygotowania tkanek do ruchu. 👉Rób to regularnie. System nerwowy kocha rytuały. Boso raz w tygodniu to lepiej niż „intensywnie raz w roku”. Nie musisz „uziemiać się” jak influencer. Po prostu pozwól stopie spotkać się z ziemią. Resztę zrobi ciało. Myers T., Anatomy Trains, Churchill Livingstone, 2014. Schleip R., Fascial Fitness, Lotus Publishing, 2017. Chaitow L., Clinical Application of Neuromuscular Techniques, Elsevier, 2011. Stecco C., Functional Atlas of the Human Fascial System, Elsevier, 2015. Rolf I., Rolfing, Healing Arts Press, 1989. Robbins S., Barefoot walking: biomechanics and feedback, Journal of Sports Science, 2012. Li Q., Forest Bathing, Viking, 2018. Hughes D., The neurophysiology of barefoot contact, Journal of Bodywork and Movement Therapies, 2019.

Bieganie – miłość od pierwszego kroku, aż do pierwszego bólu Bieganie to jedna z najbardziej naturalnych form ruchu, a zarazem jedna z najczęstszych aktywności rekreacyjnych. Wydaje się proste: buty, trasa, tempo – i gotowe. Ale ciało to skomplikowany mechanizm, który bardzo szybko zaczyna informować, gdy coś działa nie tak. A najczęstszym miejscem, gdzie pojawia się ten pierwszy sygnał ostrzegawczy, jest… kolano. Ból kolana nie zawsze oznacza kontuzję w jego obrębie. Często jest tylko objawem dysfunkcji tkanek położonych wyżej (miednica, biodro) lub niżej (staw skokowy, stopa). Dla fizjoterapeuty to nie „problem kolana”, ale problem biomechaniczny całej kończyny dolnej, który akurat w tym miejscu daje znać o sobie najmocniej. Jakie struktury mogą boleć w kolanie biegacza? Kolano jest stawem pośrednim – zależnym od tego, co dzieje się w biodrze i stopie. Gdy któryś z tych segmentów nie działa poprawnie, siły przenoszone przez kolano są zniekształcone, prowadząc do przeciążeń tkanek miękkich, powięzi, torebek stawowych, łąkotek czy struktur więzadłowych. W zależności od lokalizacji bólu, fizjoterapeuta rozważa różne źródła: Ból po bocznej stronie kolana Może wskazywać na: Zespół pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS) – jedna z najczęstszych dolegliwości biegaczy długodystansowych. Przyczyną jest zazwyczaj zaburzenie ślizgu powięzi szerokiej uda względem struktur głębszych, często z wtórnym napięciem mięśnia naprężacza powięzi szerokiej i pośladkowego średniego. Ból przedni – wokół lub pod rzepkąMoże wskazywać na: Patellofemoral Pain Syndrome (kolano biegacza) – gdy rzepka nie ślizga się prawidłowo w bruździe kości udowej. Często wynika z rotacji uda do wewnątrz (braku kontroli rotatorów zewnętrznych biodra) i zapadania się kolana do środka w fazie lądowania. Ból poniżej rzepki, przy przyczepach ścięgienMoże wskazywać na: Przeciążenie więzadła rzepki lub ścięgna mięśnia czworogłowego – objawia się bólem punktowym, nasilanym przez skoki, przysiady i zbieg. Ból po stronie przyśrodkowej (wewnętrznej)Może wskazywać na: Zapalenie kaletki gęsiej stopki – często u osób z osłabieniem przywodzicieli uda lub rotacją stawu kolanowego. Skąd to się bierze? Mechanika zamiast zgadywania Bardzo często ból kolana to skutek, nie przyczyna. U jego podstaw najczęściej leżą: zaburzenia stabilizacji miednicy – brak kontroli nad ruchem w płaszczyźnie czołowej (biodro opada, kolano wpada do środka), osłabienie mięśni pośladkowych, zwłaszcza pośladkowego średniego, ograniczony zakres zgięcia grzbietowego stawu skokowego – utrudnia prawidłowe lądowanie stopy i zmienia kąt uderzenia pięty, kompensacyjne napięcia w obrębie powięzi uda, pośladka i łydki – powiązane siecią taśm anatomicznych opisaną przez Myersa i potwierdzaną w badaniach Stecco. Wszystko to prowadzi do zaburzenia osi kończyny dolnej, co zwiększa siły kompresyjne w kolanie. Z czasem pojawia się zapalenie, a potem ból. Czy każdy ból kolana to uraz? Nie. Większość przypadków ma charakter przeciążeniowy lub adaptacyjny. Kolano po prostu nie radzi sobie z obciążeniem, jakie na nie nakładamy – najczęściej z powodu zaniedbań w treningu: zbyt szybki wzrost dystansu lub intensywności, brak rozgrzewki i rolowania, bieganie po twardym, nierównym podłożu, brak ćwiczeń uzupełniających (mobilność, stabilizacja, technika biegu). Ale uwaga – istnieją objawy alarmowe, które wymagają pilnej konsultacji: ból utrzymujący się mimo odpoczynku, obrzęk, zaczerwienienie i gorąco stawu, niestabilność lub „uciekanie” kolana, trzaski, blokowanie się kolana, ograniczenie ruchu. Co Ty możesz zrobić już dzisiaj? 👉 Zmień trasę – unikaj zbiegów i kostki brukowej. Miękka ścieżka leśna to najlepsze wsparcie dla Twojej powięzi.👉 Pracuj nad mobilnością – szczególnie skokowego i biodra.👉 Uzupełnij bieganie o trening funkcjonalny – skup się na ćwiczeniach stabilizacji miednicy i rotatorów zewnętrznych biodra.👉 Zastosuj rolowanie i terapię powięziową – np. w obrębie pasma biodrowo-piszczelowego, czworogłowego uda i łydki.👉 Dbaj o nawodnienie i regenerację – odwodniona powięź traci elastyczność i podatność na ślizg. Kiedy zgłosić się do fizjoterapeuty? Jeśli ból: powraca cyklicznie, pojawia się tylko w jednej nodze, nie ustępuje mimo redukcji intensywności treningu, wpływa na technikę biegu (kulenie, skracanie kroku), wówczas nie czekaj Fizjoterapeuta przeprowadzi: ocenę biomechaniki chodu i biegu, testy funkcjonalne miednicy, biodra i stopy, analizę powięziową w oparciu o koncepcję Stecco, ocenę wzorców kompensacyjnych, indywidualną terapię manualną, punktową lub głęboką (Chaitow, Riggs, Myers), wprowadzi bezpieczny program powrotu do biegania – od pracy na tkankach głębokich, przez aktywację, aż po reedukację ruchową. 📚 Bibliografia: Stecco C. (2014). Functional Atlas of the Human Fascial System. Elsevier. Myers T. (2020). Anatomy Trains: Myofascial Meridians for Manual Therapists and Movement Professionals. Chaitow L., DeLany J. (2011). Clinical Application of Neuromuscular Techniques. Powers C.M. (2010). The influence of abnormal hip mechanics on knee injury. Fredericson M., Wolf C. (2005). IT Band Syndrome in Runners. Liebenberg L. et al. (2021). Patellofemoral pain: understanding the multifactorial nature of a common problem. Schleip R. et al. (2012). Fascia: The Tensional Network of the Human Body.

Kolano, które mówi więcej, niż myślisz Kolano to staw, który rzadko „psuje się sam z siebie”. Gdy zaczyna boleć – przy zginaniu, schodzeniu po schodach, siedzeniu z nogą pod sobą albo po dłuższym biegu – łatwo o przypięcie metki: przeciążenie, zapalenie ścięgna, kolano biegacza, kolano skoczka. Ale etykiety nie rozwiązują problemu, a co gorsza – mogą go spłycić. Prawda jest taka, że ten sam objaw bólowy może mieć zupełnie inne przyczyny u trzech różnych osób. U biegacza, który nabiegał 20 km po asfalcie. U koszykarza-amatora, który codziennie robi wyskoki. I u pracownika biurowego, który spędza długie godziny w jednej pozycji. I choć ich style życia różnią się diametralnie, punkt bólu bywa identyczny – np. przed rzepką albo po stronie bocznej. Więc o co tu chodzi? Dobry terapeuta nie pyta tylko „gdzie boli”, ale przede wszystkim – jak ciało funkcjonuje w całości i co może stać za tą pozorną „kontuzją kolana”. Kolano to ofiara – nie sprawca Leon Chaitow pisał, że „ból jest często ostatnim ogniwem w łańcuchu kompensacji”. Właśnie takim ogniwem może być kolano. Sam staw jest stosunkowo prosty – zawiasowy, bez rotacji, poddany siłom z góry (miednicy) i z dołu (stopy). Nie ma w nim miejsca na błędy. U biegacza problemem może być zablokowany staw skokowy, który powoduje przenoszenie sił uderzeniowych na kolano. U skoczka – zaburzona kontrola ekscentryczna mięśni czworogłowych i napięcia powięzi wokół rzepki. U osoby siedzącej – skrócony mięsień biodrowo-lędźwiowy iosłabienie pośladków, co zmienia ustawienie miednicy i osi kończyny. W każdym przypadku kolano reaguje na nieprawidłowości z sąsiednich segmentów. To dlatego klasyczne „leczenie kolana” ćwiczenia VMO – często nie daje efektów długoterminowych. Powięź kolana – kluczowy, niedoceniany gracz Powięź to nie tylko „splot tkanek” – to struktura, która decyduje o tym, jak siły przenoszą się w ruchu. Robert Schleip i Thomas Myers opisali, jak powięziowe taśmy łączą biodro z kolanem, kolano ze stopą, a nawet mięśnie czworogłowe z mięśniami brzucha. Kolano znajduje się dokładnie na skrzyżowaniu kilku z tych linii napięcia. Szczególnie istotne są: pasmo biodrowo-piszczelowe, które działa jak stabilizator boczny i bardzo często ulega przeciążeniu u biegaczy, powięź przednia uda – napięta może uciskać strukturę przy rzepce, prowokując ból przy zginaniu, oraz więzadła krzyżowe, które w badaniach Carla Stecco wykazują liczne połączenia powięziowe z innymi strukturami kolana. W praktyce oznacza to, że bólu kolana nie da się skutecznie zrozumieć i wyleczyć, nie analizując powięzi. To właśnie w niej często dochodzi do tzw. densyfikacji – zgrubienia, które zaburzają ślizg warstw i prowokują miejscowy ból oraz kompensacje mięśniowe. Trzy przypadki, trzy różne przyczyny U biegacza – najczęściej obserwuje się dominację mięśnia czworogłowego, słabą kontrolę miednicy i napięcie pasma biodrowo-piszczelowego. Gdy do tego dojdzie brak rolowania i zła regeneracja, kolano nie ma już „gdzie oddychać”. U skoczka – powtarzane obciążenia ekscentryczne (lądowania) prowadzą do mikrouszkodzeń ścięgna rzepki. Ale przyczyną mogą być też złe wzorce ruchowe, np. brak rotacji w biodrze lub osłabione pośladki. U siedzącego – problemem jest przede wszystkim brak ruchu. Zablokowana rotacja w biodrze, osłabienie mięśni głębokich, przykurcze powięziowe w przedniej taśmie ciała – wszystko to prowadzi do zmiany ustawienia stawu kolanowego, a więc i przeciążeń. Trzy różne ciała. Ten sam objaw. I właśnie dlatego leczenie musi zaczynać się od oceny funkcji, a nie tylko „pracy na miejscu bólu” . Co robi dobry terapeuta? Dobry terapeuta wie, że ból to tylko wskazówka. Dlatego zaczyna od oceny globalnej – od ustawienia miednicy, przez mobilność stopy, aż po ślizg powięzi w rejonie rzepki. Palpacyjnie sprawdza, gdzie tkanka „stoi” , czy kolano pracuje jako część taśmy mięśniowo-powięziowej, czy raczej jako samotny punkt zapalny. W pracy manualnej często wykorzystuje się elementy masażu tkanek głębokich – takie, jakie opisywał Art Riggs: głębokie, powolne techniki, które pozwalają nie tylko rozluźnić napięcie, ale przywrócić czucie i funkcję w strukturach głębokich. Do tego dobiera się odpowiednie ćwiczenia funkcjonalne – nie po to, by „wzmocnić” , ale by nauczyć ciało na nowo się poruszać. Dzięki temu kolano przestaje być ofiarą. Zaczyna znów być tym, czym powinno – przekaźnikiem ruchu, a nie punktem zapalnym. 📚 Bibliografia: Riggs A., Deep Tissue Massage: A Visual Guide to Techniques, North Atlantic Books, 2007. Myers T., Anatomy Trains, Churchill Livingstone, 2014. Stecco C., Functional Atlas of the Human Fascial System, Elsevier, 2015. Chaitow L., Clinical Application of Neuromuscular Techniques, Elsevier, 2011. Schleip R. et al., Fascia: The Tensional Network of the Human Body, Churchill Livingstone, 2012. Liebenson C., Rehabilitation of the Spine: A Patient-Centered Approach, Lippincott Williams & Wilkins, 2007.

Gdy biodro boli, ale badania nic nie pokazują. Może to nie staw, tylko więzadła lub powięź Wielu pacjentów trafia do gabinetu z pytaniem: „Dlaczego boli mnie biodro, skoro rezonans jest w porządku?”. Czasem ból pojawia się podczas siedzenia, innym razem przy bieganiu, a bywa, że promieniuje do pachwiny, pośladka lub uda. Diagnozy bywają różne: konflikt udowo-panewkowy, początki zmian zwyrodnieniowych, a czasem… „nic się nie dzieje”. W rzeczywistości, jeśli ból jest prawdziwy – to zawsze coś się dzieje, tylko nie zawsze tam, gdzie się go spodziewamy. Ciało rzadko daje objawy przypadkowo. A biodro to jedno z tych miejsc, w których objawy mogą pochodzić nie tylko ze stawu, ale także z otaczających go struktur: więzadeł, torebki stawowej, a przede wszystkim powięzi. Staw biodrowy to tylko część układanki Anatomicznie staw biodrowy to połączenie głowy kości udowej i panewki miednicy. Ale funkcjonalnie to coś znacznie więcej – punkt integrujący ruchy dolnej kończyny, miednicy, tułowia i układu powięziowego. Otoczony jest on licznymi więzadłami (biodrowo-udowym, kulszowo-udowym, łonowo-udowym), które pełnią funkcję stabilizacyjną. Te więzadła nie są „sznurkami”, jak często się je przedstawia, tylko strukturami silnie powiązanymi z powięzią i nerwami czuciowymi. W stanach przeciążeniowych mogą ulec wzmożonemu napięciu, niedokrwieniu, a nawet mikrourazom. Efektem jest ból, który nie musi mieć odzwierciedlenia w obrazie MRI. To dlatego ktoś może odczuwać kłucie lub ciągnięcie w pachwinie albo pośladku, mimo że ortopeda nie znajduje żadnych zmian w strukturze stawu. Powięź biodra – zapomniany bohater W fizjoterapii coraz więcej mówi się o tzw. powięzi biodrowej – rozległej sieci tkanki łącznej otaczającej m.in. mięsień biodrowo-lędźwiowy, naprężacz powięzi szerokiej czy pośladkowy średni. To ona nadaje kształt i kierunek siłom działającym na biodro. Jej napięcie może wpływać zarówno na zakres ruchu, jak i odczuwanie bólu. W pracy manualnej często obserwujemy, że pacjent z bólem biodra ma równocześnie zaburzenia ślizgu powięzi w obrębie mięśnia biodrowo- lędźwiowego (głęboko w brzuchu), lub w okolicach pasma biodrowo-piszczelowego po stronie bocznej uda. Napięcie tych struktur może prowokować objawy mylone z problemem stawowym. W metodzie Stecco opisuje się tzw. densyfikacje punktów CC (centrum koordynacji) w rejonie biodra, które powodują miejscowy ból, ale też zaburzenia kontroli ruchu. Leczenie polega nie na rozciąganiu, ale na przywróceniu fizjologicznego ślizgu powięzi i aktywacji odpowiednich wektorów ruchowych. Biodro biegacza, siedzącego i spiętego U biegaczy problem często dotyczy napięcia tylno-bocznego łańcucha powięziowego, w którym dominują naprężacz powięzi szerokiej, pośladkowy średni i pasmo biodrowo-piszczelowe. Zmęczenie lub nieprawidłowy wzorzec biegu może prowadzić do przeciążenia i kompensacyjnego ustawienia miednicy. U osób siedzących godzinami przy biurku biodro ustawia się w ciągłym zgięciu. Mięsień biodrowo-lędźwiowy skraca się, a jego powięź staje się mniej elastyczna. Efekt? Trudności w pełnym wyproście biodra, uczucie sztywności przy wstawaniu i ból przy przechodzeniu do pozycji stojącej. Często wspólnym mianownikiem jest brak kontroli centralnej – czyli osłabienie stabilizacji tułowia. To prowadzi do przenoszenia sił na struktury pasywne – właśnie więzadła i powięź – które nie są stworzone do dźwigania całego obciążenia. Jak diagnozujemy i leczymy ten problem? W FizjoAnts nie pytamy tylko: „co boli?” – ale przede wszystkim: „co działa nieprawidłowo?”. W badaniu funkcjonalnym oceniamy ustawienie miednicy, długość kończyn, wzorce chodu, aktywację mięśni pośladkowych i napięcia w obrębie brzucha. Palpacyjnie sprawdzamy, czy powięź biodrowa ma prawidłowy ślizg i czy występują densyfikacje w kluczowych punktach. Pracujemy manualnie z więzadłami i ich połączeniami powięziowymi – zwłaszcza w rejonie przednim i przyśrodkowym stawu. Uzupełniamy to ćwiczeniami aktywacyjnymi i mobilizacjami nerwowymi, jeśli są objawy promieniujące. Często największym przełomem nie jest „otwieranie stawu”, ale przywrócenie elastyczności i czucia w rejonie, który został wyłączony przez długotrwały stres mechaniczny. Biodro nie zawsze boli przez biodro To, co czujesz jako ból biodra, może być tylko objawem napięcia w strukturze położonej kilka centymetrów dalej. W terapii powięziowej nie traktujemy ciała jak zbioru oddzielnych części – patrzymy na wzorce kompensacyjne, na historię ruchu, na to, co działo się wcześniej. Dlatego jeśli rezonans nic nie pokazuje, a biodro dalej boli – nie rezygnuj z poszukiwań. Możliwe, że to nie staw jest problemem, tylko jego sąsiedzi. I że wystarczy spojrzeć szerzej, by znów poczuć lekkość w kroku – dosłownie i w przenośni. 📚 Bibliografia:Stecco L., Fascial Manipulation for Musculoskeletal Pain, Piccin Nuova Libraria, 2013. Myers T., Anatomy Trains, Churchill Livingstone, 2014. Vleeming A. et al., Movement, Stability and Lumbopelvic Pain, Churchill Livingstone, 2007. Chaitow L., Muscle Energy Techniques, Elsevier, 2013. Benjamin M., The fascia of the limbs and back – a review, Journal of Anatomy, 2009. Rychlak M., Diagnostyka funkcjonalna w fizjoterapii, MedPharm, 2018.

„To na pewno dyskopatia!” Czy aby na pewno? Czy zdarzyło Ci się usłyszeć od lekarza: „To dyskopatia, proszę uważać, bo inaczej skończy się operacją”? A może ktoś znajomy z dumą pokazuje Ci wynik rezonansu i mówi: „Zobacz, mam wypuklinę L4/L5, dlatego mnie boli”? Brzmi znajomo? To dość częsty scenariusz. Wielu pacjentów, otrzymując wynik badania obrazowego, wpada w pułapkę myślenia, że skoro coś „źle wygląda” na rezonansie, to automatycznie jest to przyczyna bólu. Ale czy na pewno? Nauka od lat podważa tę narrację, pokazując, że sama obecność zmian w kręgosłupie nie zawsze oznacza dolegliwości bólowe. Spróbujmy więc spojrzeć szerzej. Czy dyskopatia naprawdę jest jedynym i niepodważalnym winowajcą bólu pleców? A może to trochę bardziej skomplikowana układanka? Co to jest dyskopatia? Czyli trochę biologii, ale spokojnie, bez bólu głowy Zacznijmy od podstaw. Krążki międzykręgowe, popularnie zwane „dyskami”, to struktury żelowo-włókniste znajdujące się między kręgami, działające jak naturalne amortyzatory. Można powiedzieć, że to „poduszki” kręgosłupa, które z wiekiem zużywają się – i to zupełnie normalne. Jeśli masz powyżej 30-40 lat i zrobisz rezonans, istnieje duża szansa, że zobaczysz tam coś w rodzaju: „dehydratacja krążka międzykręgowego” lub „wypuklina o wymiarach 3 mm”. Czy to znaczy, że masz powód do paniki? Absolutnie nie. Badania (np. Brinjikji i wsp., 2015) pokazują, że zmiany w krążkach występują u ogromnej liczby ludzi, którzy… nie odczuwają żadnego bólu. Jak to możliwe? Otóż dyskopatia to proces naturalny, podobnie jak siwienie włosów czy zmarszczki. Czy jeśli pojawi Ci się zmarszczka na czole, to znaczy, że Twoja skóra jest chora? Nie. Więc dlaczego mielibyśmy traktować każdą zmianę w krążku międzykręgowym jako coś patologicznego? Jak naprawdę powstaje ból pleców? Ból pleców nie zawsze oznacza mechaniczne uszkodzenie. Możemy mieć dwie główne sytuacje: 1.Ból ostrzegawczy (ostra reakcja) – np. kiedy nagle nadwyrężysz plecy podczas podnoszenia ciężkiego przedmiotu. Wtedy ból pełni funkcję ochronną – „hej, zwolnij, coś się dzieje!”. 2.Ból przewlekły (nie zawsze związany z uszkodzeniem) – jeśli ból trwa miesiącami, a nawet latami, często nie ma już nic wspólnego z rzeczywistym uszkodzeniem tkanek. To bardziej efekt nadwrażliwości układu nerwowego. Mózg pełni kluczową rolę w interpretacji bólu. Czasem to tak, jakby ustawić alarm w domu na najwyższą czułość – będzie wył nawet wtedy, gdy przeleci obok niego motyl. Jeśli nasz układ nerwowy „przyzwyczaił się” do wysyłania sygnałów bólowych, może je generować nawet wtedy, gdy realnego zagrożenia już nie ma. Powięź i mięśnie również mogą wywoływać objawy identyczne do dyskopatii. Napięcie w powięzi może „przekłamywać” sygnały bólowe, dając wrażenie, że problem leży w kręgosłupie, gdy tak naprawdę wynika z przeciążenia tkanek miękkich. Dyskopatia a ból pleców – co na to nauka? Tu dochodzimy do sedna sprawy. Czy istnieje ścisły związek między dyskopatią a bólem pleców? W teorii powinno to być proste – jeśli dysk ulega degeneracji, powinien boleć. W praktyce sprawa jest dużo bardziej skomplikowana. Przez lata przyjmowano, że uszkodzenie krążka międzykręgowego równa się bólowi. Lekarze i pacjenci traktowali wyniki rezonansu jako jedyny wyznacznik tego, dlaczego plecy bolą. Jednak coraz więcej badań pokazuje, że sama obecność zmian w krążkach nie jest wystarczającym powodem dolegliwości bólowych. Przełomowe badanie Brinjikji i współpracowników (2015) przeanalizowało ponad 3000 osób w różnych grupach wiekowych i sprawdziło, jak często występują zmiany w krążkach międzykręgowych u osób BEZ bólu pleców. Wyniki? 30% osób w wieku 20 lat miało zmiany w krążkach, mimo że nie odczuwało bólu. Wśród 50-latków było to już 80%. U 70-latków? Ponad 90% miało zmiany w krążkach, ale nie bolało ich nic. Co to oznacza? Że zmiany w kręgosłupie nie muszą boleć. Możesz mieć wypuklinę czy dehydratację krążka i czuć się doskonale. Możesz też mieć idealnie wyglądający rezonans i zmagać się z przewlekłym bólem. Diagnostyka: kiedy faktycznie warto się martwić? Chociaż rezonans magnetyczny nie zawsze powinien być traktowany jako wyrok, są sytuacje, w których trzeba zachować czujność. Czerwone flagi – objawy, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej: Silny, nagły ból, który nie zmniejsza się w spoczynku. Zaburzenia czucia w nogach, osłabienie mięśni, problemy z chodzeniem. Nietrzymanie moczu lub stolca – może świadczyć o poważnym ucisku na rdzeń kręgowy. Historia nowotworów lub urazów – konieczna dokładna diagnostyka. Jeśli masz któreś z powyższych objawów, nie warto zwlekać z wizytą u lekarza. Czy rezonans to zawsze dobry pomysł? Tutaj sprawa jest jasna – tak, rezonans warto zrobić, ale nie dlatego, że każda zmiana, którą pokaże, musi być winowajcą bólu. Chodzi o świadomość. Jeśli ktoś zmaga się z bólem latami, to dobrze wiedzieć, co dzieje się w jego kręgosłupie. Nie po to, żeby od razu panikować i szukać operacji, ale po to, żeby mieć pełny obraz sytuacji. To również kwestia bezpieczeństwa. Wyobraź sobie, że ktoś upada, uderza się w plecy, nagle traci czucie w nodze i trafia do szpitala. Robią rezonans i widzą „duże uszkodzenie krążka”. W trybie pilnym planują operację. Ale jeśli pacjent miał te zmiany od lat i nigdy nie powodowały one większych problemów? Dlatego lepiej wiedzieć niż nie wiedzieć, ale równocześnie rozumieć, co się widzi na badaniu obrazowym. Co możesz zrobić zamiast panikować po wyniku rezonansu? Po pierwsze – nie traktuj wyniku MRI jak wyroku.Po drugie – skup się na tym, co możesz zrobić, zamiast na tym, co „masz uszkodzone”. Oto kilka prostych kroków: 1. Ruch, ruch i jeszcze raz ruch! – Ale nie byle jaki. Chodzi o odpowiednie ćwiczenia dostosowane do Twojego stanu.2. Praca nad powięzią i napięciami mięśniowymi – Masaż, terapia manualna, stretching, rolowanie.3. Redukcja stresu i praca nad świadomością ciała – Techniki oddechowe, joga, mindfulness.4.Poprawa nawyków ruchowych – Zamiast zastanawiać się, czy „to przez dyskopatię”, spróbuj analizować, jak używasz swojego ciała na co dzień. Oczywiście zmiany w kręgosłupie są realne i warto o nich wiedzieć – nie chodzi o to, by je ignorować. Jeśli rezonans pokazuje degenerację lub uszkodzenie, to sygnał, że dany obszar może być bardziej wrażliwy i warto się nim odpowiednio zająć. Nie oznacza to jednak, że nie masz żadnego wpływu na swoje zdrowie. Wręcz przeciwnie – odpowiednia rehabilitacja, ruch i dbałość o ciało mogą sprawić, że mimo zmian w krążkach międzykręgowych będziesz funkcjonować bez bólu i ograniczeń. Czasami osłabione struktury potrzebują więcej uwagi, regeneracji i wsparcia, ale to nie znaczy, że są „zepsute” na zawsze. Zamiast